1-ÜLKEMİZDE BAĞIMLI ÇALIŞAN YABANCILARIN 5510 SAYILI YASAYA GÖRE SİGORTALILIKLARI
a. Sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmayan ülkeden Türkiye’ye gelen ve bir işverene bağlı olarak hizmet akdi ile çalışan yabancılar;
12.05.2010 tarihli Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 10-d maddesi 02.03.2011 tarihli ve 27862 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan değişiklikten sonra; “Yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye’ye bir iş için en fazla üç ay süreyle gönderilen ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyen kişiler ile Türkiye’de kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, yurt dışında ikamet eden ve o ülke sosyal güvenlik mevzuatına tabi olanlar, …sigortalı sayılmazlar.” şeklini almıştır. Yönetmelikte yapılan bu değişikliğe göre, ülkemizle sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde sigortalı veya emekli olup, ülkemize üç aydan fazla bir süre ile çalışmak için gönderilenler üçüncü ayın sonundan itibaren sigortalı sayılması gerekmektedir. Bahse konu üç aylık süre, aynı kişi için bir defaya mahsus verilmekte, bu kişilerin tekrar ülkemize gelmeleri halinde yeni bir üç aylık süre verilmemektedir.
b. Türkiye ile ikili sosyal güvenlik sözleşmesi olan ülkenin uyruğunda olup ülkesinde sigortalı olan ve işverenleri tarafından geçici bir süre ile Türkiye’ye gelen yabancılar, kendi ülkelerinde sigortalılıklarının olduğunu SGK’ ya belgelemeleri halinde, ikili sosyal güvenlik sözleşmesinde belirtilen süre kadar ülkemizde sigortalı sayılmamaktadırlar. Sözleşmelerle belirlenen bu süreden sonra da Türkiye’de çalışmalarının devam etmesi halinde, bu sürenin sonundan itibaren 5510 sayılı Kanun’a göre 4/a sigortalısı sayılmaktadırlar.
SGK’ nun 2011/43 sayılı genelgesinde, akit ülkelerde sigortalılığı olan yabancıların Ülkelerinde Sigortalı olduklarını belgelemek kaydıyla, Türkiye’de ne kadar süre sigortasız çalışabilecekleri düzenlenmiştir. Buna göre;
İngiltere’den Türkiye’ye gelenler geçici görevle bulunduğu sürece sigortalı olduğu ülkenin mevzuatı uygulanmaktadır.
Almanya’dan Türkiye’ye geçici görevle gelen yabancılar beş yıl sigortasız olarak çalışabilirler. Bu süre istenilirse üç yıl daha uzatılabilir.
Hollanda, İsviçre, Çek Cumhuriyeti, Avusturya’dan Türkiye’ye geçici görevle gelen yabancılar 24 ay sigortasız olarak çalışabilirler. Bu süre, istenilirse mutabık kalınan süre kadar daha uzatılabilir.
Arnavutluk’tan ve Belçika’ dan Türkiye’ye geçici görevle gelen yabancılar 24 ay sigortasız olarak çalışabilirler. Bu süre, istenilirse en fazla 60 ay daha uzatılabilir.
Fransa’dan Türkiye’ye geçici görevle gelen yabancılar 3 yıl sigortasız olarak çalışabilirler. Bu süre, istenilirse en fazla 6 yıl daha uzatılabilir.
İtalya, Portekiz, İspanya ve Norveç’ten Türkiye’ye geçici görevle gelen yabancılar 12 ay sigortasız olarak çalışabilirler. Bu süre, istenilirse mutabık kalınan süre kadar daha uzatılabilir.
İsveç ve Lüksemburg’tan Türkiye’ye geçici görevle gelen yabancılar 12 ay sigortasız olarak çalışabilirler. Bu süre, istenilirse 12 ay daha uzatılabilir.
K.K.T.C., Makedonya, Azerbaycan ve Romanya’dan Türkiye’ye geçici görevle gelen yabancılar 24 ay sigortasız olarak çalışabilirler. Bu süre, istenilirse 12 ay daha uzatılabilir.
Gürcistan, Bosna-Hersek ve Kanada’dan Türkiye’ye geçici görevle gelen yabancılar 24 ay sigortasız olarak çalışabilirler. Bu süre, istenilirse 60 ay daha uzatılabilir.
Danimarka’dan Türkiye’ye geçici görevle gelen yabancılar 12 ay sigortasız olarak çalışabilirler. Bu süre, istenilirse iş bitimine kadar uzatılabilir.
Türkiye ile sosyal güvenlik sözleşmesi bulunan ülkeden aylık alıp ülkemize işverenleri tarafından geçici görevle çalıştırılmak üzere getirilen yabancılar, üstte her ülke için belirttiğimiz sürelerde sigortalı sayılmamakta, ancak geçici görevle gelmeyenler ülkemizde çalışmaya başladıkları tarihten itibaren sigortalı sayılmaktadırlar.
2-KENDİ ADINA BAĞIMSIZ ÇALIŞANLAR
5510 sayılı Kanun’un 6. maddesinin birinci fıkrasının (e) bendi gereği, Türkiye’de kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, yurt dışında ikamet eden ve o ülke sosyal güvenlik mevzuatına tâbi olanlar 4/b sigortalısı sayılmamaktadır: Türkiye’de vergi mükellefi olan bir Türk vatandaşı Almanya’da ikamet ettiğini ve Almanya’nın sosyal güvenlik sistemine tabi olduğunu SGK’ya belgelerse, Türkiye’de 4/b sigortalılığı kapsamına alınmamaktadır. Aksi takdirde 4/b kapsamında sigortalı sayılırlar.
3-ÜLKEMİZDE ÇALIŞAN YABANCILARIN GENEL SAĞLIK SİGORTALILIKLARI
Yabancıların genel sağlık sigortası hükümleri, 5510 sayılı yasanın “Genel Sağlık Sigortalısı Sayılanlar” başlıklı 60/1. maddesinin (d) bendi hükümlerinde düzenlenmiştir. Mütekabiliyet esası da dikkate alınmak şartıyla, oturma izni almış yabancı ülke vatandaşlarından yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında sigortalı olmayan kişiler genel sağlık sigortası sayılır. Türkiye’de oturma iznine sahip olan ve yabancı bir ülkede de sigortalı olmayan yabancılar, Türkiye’de 5510 sayılı Kanun kapsamında genel sağlık sigortalısı olarak kabul edilmektedirler.
Mütekabiliyet esası da dikkate alınmak şartıyla, oturma izni almış yabancı ülke vatandaşlarından yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında sigortalı olmayan ve 5510 sayılı Kanunun 4. maddesi kapsamında zorunlu sigortalı sayılmayan kişilerden, Türkiye’de bir yıldan fazla süreyle yerleşik olanlar, Türkiye’deki yerleşim süresinin bir yılı geçtiği tarihten itibaren genel sağlık sigortalısı sayılmakta ve bu tarihten itibaren kendilerince bir ay içinde verilecek genel sağlık sigortası giriş bildirgesi ile SGK’ya tescilleri yapılmaktadır.
Ayrıca, yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye’ye bir iş için gönderilen ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyen kişiler ile Türkiye’de kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, yurt dışında ikamet eden ve o ülke sosyal güvenlik mevzuatına tabi olanlar genel sağlık sigortalısı sayılmazlar.
4-ÜLKEMİZDE ÇALIŞAN YABANCILARIN İŞSİZLİK SİGORTASI KARŞISINDAKİ DURUMLARI
4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun 46. maddesine göre, Türkiye Cumhuriyeti ile mütekabiliyet esasına dayalı olarak sözleşme yapan ülkelerin vatandaşları, sözleşme hükümlerine göre Türkiye’de çalışmaları durumunda işsizlik sigortasına tabi olmaları gerekmektedir. Sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmamış ülke uyruğunda olan yabancılar hakkında ise, uzun ve kısa vade sigorta kolları ile genel sağlık sigortası priminin yanında ayrıca işsizlik sigortası primi alınmaktadır.
5-YABANCILARIN ÜLKEMİZDEKİ ÇALIŞMALARINDA ÖZEL DURUMLAR
Ülkemizdeki elçilik, konsolosluk ve misyonlarda çalışan Türk uyruklu özel hizmet personeli ile yabancı uyruklu olmasına rağmen sürekli Türkiye’de ikamet eden ve uyruğu olduğu devlette sigortalılığı olmayanların 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine göre sigortalı olmaları gerekmektedir.
Emekliyken elçilik, konsolosluk, misyon ve benzeri yerlerde çalışmaya devam edenlerden sosyal güvenlik destek primi kesilmesi gerekmektedir.
Türkiye’ye çalışmak üzere gelen yabancılar hakkında 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun gereğince işlem yapılmaktadır. Türkiye’nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerde aksi öngörülmediği sürece, yabancıların Türkiye’de bağımlı veya bağımsız çalışmaya başlamadan önce Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’ndan izin almaları gerekmektedir.
İşyerlerinde yabancı uyruklu çalıştıran işverenler, bu durumu çalışmaya başlanılan tarihten itibaren en geç 15 (onbeş) gün içinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na bildirmek zorundadırlar.
Türkiye’de çalışan yabancılar, çalışma saati, fazla mesai, izinler, kıdem tazminatı ve diğer konularda Türk vatandaşları ile aynı haklara sahiptirler.
4817 sayılı yasaya göre, yabancıların çalışma izni alması zorunlu olmakla birlikte, çalışma izni alınmadan ülkemizde bağımlı veya bağımsız olarak çalışan yabancı uyrukluların SGK tarafından tespiti halinde sigortalılık tescilleri yapılmaktadır.
5510 sayılı Kanun’da, çalışma izni bulunmadığı halde Türkiye’de çalıştığı belirlenen yabancılara uygulanacak herhangi bir idari para cezası yaptırımı bulunmamaktadır.
Çalışma izni bulunmadan çalıştıkları SGK tarafından tespit edilen yabancılar ve işyerleri 4817 sayılı Kanun gereğince işlem yapılmak üzere SGK tarafından Çalışma Genel Müdürlüğü’ne bildirilmektedir.